Gündoğmuş

Geçmişi antik çağlara dayanan Gündoğmuş İlçesi`nin bugünkü yeri Romalılar döneminde iskan edilmiş bir yerdir. İlçe sınırları içerisindeki Roma harabeleri, Taşahır mevkiindeki Kaseyir Şehri harabeleri, Senir köyü yakınındaki Kese mevkiindeki Roma harabeleri en eski harabeler olma özelliğini taşıdığı söylenebilir. Daha sonra ki dönemlerde özellik Malazgirt Zaferi sonrasında Anadolu`nun Türkleşmesi döneminde şehir Selçuklular`ın egemenliğinde kalmış ve 2. Beyazıt döneminde de Osmanlı Devleti topraklarına katılmıştır.

Bir rivayete göre; Konya`nın İksile Köyü`nden çeşitli sebeplerle ayrılan bir ailenin bu bölgeye yerleştiği ve sonralarıda buraya “Eksere” denildiği söylenmektedir. Eksere Köyü 1936`ya kadar Akseki`ye bağlı bir köy iken 1936`da “Gündoğmuş” adıyla ilçe yapılmıştır.

TARİH

Bu bölgeye Horasan’dan 1071 Malazgirt savaşı ile Türklere açıla gelen Manavgat kapısından gelen Yörük beyleri yerleşmişlerdir. Bunlara Senir Beyleri halkı denirdi. 1820 yıllarına doğru bu oymak çoğaldıkça güneye kıyıya doğru inmişler ve bugünkü Manavgat köylerini meydana getirmişlerdir.” Bu kaynağa göre Gündoğmuş ve köylerinin meydana getiren insanların Horasan Türkmenleri olduğu, Gündoğmuş ve çevresinin Manavgat’tan ve sahil şeridinden daha önce Türkleştiği sonucunu çıkarabiliriz.

Gündoğmuş’un tarihçesi ile ilgili iki rivayet il yıllıklarına geçmiştir.

• Birinci rivayete göre, daha önce Eksere olan Gündoğmuş’u, şimdi Karaman’a bağlı İksile Kasabasından çeşitli sebeplerle ayrılan bir aile kurmuştur.
• İkinci rivayete göre ise kışın sahilde yaşayan yörükler yazın yaylaya çıkar, sonbaharda tekrar dönerlerdi. İşte bu yörük kafilesinin büyük bölümü sahile dönmez. Gündoğmuş’a yerleşir. Dönenlere, sahilde kafilenin gerisi sorulunca “Ekserisi kaldı.” derler. Bu münasebetle onların kaldığı yerlere Ekseri derler. Zamanla bu kelime Eksere şeklinde söylenmeye başlar.

Gündoğmuş’un tarihçesini araştırırken bir gün, değerli hocam Nejat EREN bu konuyla bir zamanlar babası, Ahmet Cemal EREN’in de ilgilendiğini ve onunla konuşmamın faydalı olabileceğini söyledi.

Ben bir Cuma günü Cuma namazından sonra, Cemal Amca’nın koluna yapışarak meseleyi anlattım. Çok sevindiğini ve bazı şeyler anlatabileceğini ifade etti. Hemen parka giderek bir çınarın altına oturduk. Bir taraftan Türk’ün Milli Meşrubatı olan soğuk ayranlarımızı yudumlarken bir taraftan da elimde not defterim Cemal Amcanın anlattıklarını heyecanla dinleyip not ettim.

Cemal Amca anlattıklarını Osmanlıca yazılmış, kapakları yırtılmış bir kitaptan okuduğunu söyledi. ( Bu kitabı Cemal Amca İsmet UYAR’ın babasından almış. Cemal Amca’dan da İsmet UYAR almış. Bir gün değerli hocam Musa UYAR ile İsmet UYAR’ın evine gittik. Meseleyi anlattık fakat kitabın kaybolduğunu üzüntü ile öğrendik. )
Bu kitaba göre Kıbrıs’ın fethine gelen Müslüman Arap askerlerinden bir grup, bugün Alanya’ya bağlı bir köy olan Yeşilköy’e çıkar. Buradan tebliğ vazifesini yerine getirmek üzere içlere doğru ilerler. Bu arada yaşayış ve karakter itibari ile Rumlardan tamamen farklı olan ve kendilerine güzel bir vatan arayan Horasanlı Türklerle karşılaşırlar. Bunlar tabiat şartlarının her yönden olgunlaştırdığı bir avuç serdengeçtidir.

Müslüman Araplar tebliğ vazifelerini Türklere de yaparlar. İçtimai yaşayış, ahlak ve karakter bakımından İslamiyet’i ruhlarına uygun bulan Türkler, bu mukaddes dini iştiyakla kabul ederler. “ Müminler kardeştir.” Hükmüne göre taraflarda karşılıklı olarak akraba olma düşüncesi uyanır. Ve karşılıklı kız alıp kız verirler.
Türklerin katılmasıyla güçlenen bu İslam topluluğu Bizans vatanı olan Anadolu içlerine yürürler. Ancak dini liderleri durumunda olan Şeyh Mehmet Efendi Saburlar Köyü civarından hastalanınca yanında bir grupla beraber burada kalır.

Güneyde ilk İslam köyü, şanına layık Saburlar Köyü işte bu Şeyh Mehmet Efendi tarafından kurulur. Topluluğun ağırlıklı kısmı ise tebliğe devam etmek üzere ilerlerler. Zaman zaman çatışmalarla geçen ileri harekât şimdi Karaman’a bağlanan Ermenek İlçesine kadar devam eder. Burada yaşamaya uygun bir yere çadırlar kurularak yerleşilir. Bu arada yanık sesli bir derviş yüksek bir yere çıkarak sela ve ezan okur. Dolayısıyla buranın ismi de İLK SELA olur. Ancak zamanla bu isim “ İLKS İLE” ve daha sonra da “ İKSİLE” olarak söylenmeye başlar.

Buradaki Müslümanlar zamanla çoğalınca İlksile büyük bir köy olur. Daha başka köyler kurarlar. Bir gün kalabalık bir grup çor- çocuk dini reisleri, Mehmet Efendiyi ziyaret etmek için yola çıkarlar halkımızın ( Karain) dediği mevkie kadar gelirler. Ancak baharın gelip karların erimesi ile coşan Alara Çayı bu vefalı evlatlara yol vermez. Onlar da İksile’ye geri dönmezler. Şimdi kale yıkıntısı bulunan ve Alanya Tarihinde de ismi PAMBUCAK olarak geçen yere yerleşirler. Bunlar ileriki günlerde bir köprü yaparak Saburlar köyü ile ulaşımı kolaylaştırırlar. Ama artık Pambucak ayrı bir köy olmuştur. (Cemal amca Alara Çayı üzerine kurulan söz konusu köprünün Gündoğmuş tarafındaki yıkıntısını gözü ile gördüğünü söyledi.)

Pambucak hayvancılık yönünden ve düşman baskınları yönünden tehlikeli görülünce bir grup Senir’e, bir grup Ortakonuş’a bir grup da şimdiki köy içi dediğimiz mevkilere giderek yerleşik hayata geçerler. Ortakonuş halkıyla Eksere halkının akrabalığı, yaşlılar arasında hala konuşulur.

Ancak Köyiçi’ne yerleşenler kalabalıklaştıkça susuzluk artar. Yer sıkıntısı da başlayınca yine suyu kıt olan ama hayvancılık için iyi bir kışlak olan Gündoğmuş’a gelirler. Konunun başında anlattığımız gibi ilk olarak İksile veya Ekseri adını verirler. Zamanla EKSERE şeklinde söylenmeye başlar. İlçe olunca da Gündoğmuş adını alır. ( Bu arada şunu belirtelim: Köy içi denilen mevkide Müslüman mezar kalıntıları ve bir değirmen kalıntısı hala vardır. )

EKONOMİK DURUM

İlçede işsizlik oranı çok yüksek düzeyde olup genç işgücü sahil ilçe ve beldelerindeki turizm sektörüne yönelmiş olduğundan ilçe sürekli göç vermektedir. İlçe istihdamında en önemli payı, mevsimlik işçi istihdam eden Orman İşletme Müdürlüğü almaktadır. İlçede önemli bir sanayi kuruluşu mevcut değildir. Engebeli arazi yapısından dolayı tarım alanlarının sınırlı olması, tarımın teras şeklinde küçük alanlarda yapılmasına neden olmuştur. Köylerde hayvancılık önemli bir yer tutmaktadır. Arıcılık, merkez dahil ilçe ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır. Köylerde kısmi olarak sebze ve meyve yetiştirilmektedir ancak sadece ihtiyaca yöneliktir. Mevsimlik işçilik yaygın olup halk yazın sahil ilçelere pamuk toplamaya gitmektedir.

SOSYAL DURUM

Arkeolojik kalıntılar olarak; Taşahır mevkiinde Kaseyir, Senir köyünün iki kilometre doğusunda Kese harabeleri, Merkez ilçe içerisinde Gedefi harabeleri , Karadere köyü, Hisar ve Kiliseönü mevkiindeki tarihi harabeler, Penbelik, Çayırözü ve Narağacı köyleri arasındaki tepelerdeki harabeler, Köprülü bucağına bağlı Karaköy, Bedan ve Balur (Akyar/Akyarı) köylerindeki tarihi harabeler, Güzelbağ bucağı içerisindeki henüz kazısı yapılmamış Ayasofya şehri sayılabilir. İlçe merkezinde ise; Cem Sultan´in Silifke Valiliği döneminde yaptırıldığı sanılan Cem Paşa Cami ilçenin kültürel değerlerindendir. İlçede çok fazla yayla yeri bulunmaktadır. Bunların bir kısmı Aliahmetler, Elibeyler, Kadılar gibi aile isimleriyle bilinir. Bir başka yayla da Çaşır yaylasıdır. İlçenin bu doğal güzelliğini keşfedenler tarafından yayla turizmi anlamında ekonomik bir faaliyet son yıllarda gelişmeye başlayan bir konudur. İlçe merkezinde de birçok piknik alanı bulunmaktadır. Pınarbaşı mevkindeki bu ormanlık alan koruma altına alınarak milli park olması için çalışmalar sürdürülmektedir.

COĞRAFYA

Batı Toros Dağları`nın, Geyik Dağı eteklerine kurulmuş bir ilçedir. Yüz ölçümü 1323 km² olup denizden yüksekliği 900 m`dir. Dağlık alanları ormanlarla kaplıdır. Alara çayı doğu- batı yönünde ilçeyi böler.

Akdeniz İklimi`nin hakim olmasına karşın kışın biraz daha Karasal İklim özellikleri gösterir. Bu nedenle kışın biraz sert geçer.

Antalya`ya 182 km uzaklıkta olan Gündoğmuş ilçesi, Akseki – Manavgat Karayoluna da 32 km`lik asfalt bir yolla bağlanır.

KÜLTÜREL VE DOĞAL YERLER

Arkeolojik kalıntılar olarak; Taşahır mevkiinde Kaseyir, Senir köyünün iki kilometre doğusunda Kese harabeleri, Merkez ilçe içerisinde Gedefi harabeleri , Karadere köyü, Hisar ve Kiliseönü mevkiindeki tarihi harabeler, Penbelik, Çayırözü ve Narağacı köyleri arasındaki tepelerdeki harabeler, Köprülü bucağına bağlı Karaköy, Bedan ve Balvi (Akyarı) köylerindeki tarihi harabeler, Güzelbağ bucağı içerisindeki henüz kazısı yapılmamış Ayasofya şehri sayılabilir.

İlçe merkezinde ise; Cem Sultan`in Silifke Valiliği döneminde yaptırıldığı sanılan Cem Paşa Cami ilçenin kültürel değerlerindendir.

İlçede çok fazla yayla yeri bulunmaktadır. Bunların bir kısmı Aliahmetler, Elibeyler, Kadılar gibi aile isimleriyle bilinir. Bir başka yayla da Çaşır yaylasıdır. İlçenin bu doğal güzelliğini keşfedenler tarafından yayla turizmi anlamında ekonomik bir faaliyet son yıllarda gelişmeye başlayan bir konudur.

İlçe merkezinde de birçok piknik alanı bulunmaktadır. Pınarbaşı mevkindeki bu ormanlık alan koruma altına alınarak milli park olması için çalışmalar sürdürülmektedir.