Akseki

Eski adı Marla olan ve kardelen çiçeğinin ana yurdu olan Akseki ilçesi, Antalya iline bağlı Batı Torosların güneyinde kurulmuş bir ilçedir. Doğusunda Gündoğmuş, Bozkır, batısında Manavgat, İbradı, kuzeyinde Beyşehir, Seydişehir, güneyinde Manavgat ve Gündoğmuş ilçeleri yer alır. Kuzeyindeki Konya Ovası sınırındaki köyler ile deniz kıyısındaki Manavgat İlçesi sınırları içindeki köyler, yaz aylarında Akseki dağlarına, yaylaya çıkarlar. Antik Çağ’dan günümüze varlığını sürdüren Alanya ve bir ölçüde Side/Manavgat yöresini İç Anadolu’ya bağlayan ticaret yolunun içinden geçtiği Akseki, gelişmiş çevre ve yaşam kültürünü bu konumuna borçludur.

Yöreye özgü, depreme dayanıklı mimari, en küçüğünden en büyüğüne her yerleşmede varlığını günümüzde de büyük ölçüde koruyan yüksek standartlı yaşam kültürü akımından, İbradı gibi Akseki de gezilip görülmesi gereken yerler arasında ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Çevresini saran taş döşeli yolları, içinde yaşayanların konforunu sağlamaya dönük ayrıntılarla dolu evleri ile Akseki; Manavgat ve çevresinde konaklayan yerli yabancı turistlerin görmeden edemedikleri yerler arasındadır.

Bir Toros dağ yerleşmesi olan Akseki ve çevresindeki özgün sivil ve dini mimari yapılar, son yıllarda bulundukları köyler bazında ele alınarak birer ikişer ayağa kaldırılmaktadır. Dünyaca ünlü ÇEKÜL’ün (Çevre Ve Kültür Değerlerini Koruma Ve Tanıtma Vakfı) yol göstericiliğinde gerçekleştirilen yenileştirme çalışmaları ile Akseki çevresinde göç nedeniyle boşalan bazı köyler, yeniden canlanmakta, yaşam alanı haline gelmektedir. İlçe merkezine birkaç kilometre mesafedeki Sarıhacılar, Bucaklivat ve Belenilvat köyleri, salt yörede değil, tüm Anadolu’da başarılı yenileştirme örnekleri olarak kayıtlara geçmiştir.

Yüzölçümü 2.083 kilometrekare, rakımı ise 1050 m. dir. 2015 Verilerine göre Akseki nüfusu 11.088 dir. İlçenin coğrafi yapısı Manavgat Irmağının oluşturduğu büyük bir vadi ile engebeli ve dağlık bir görünüme sahiptir. Akseki’de Karasal İklim görülür. Ortalama sıcaklık 13.1 derece olup maksimum sıcaklık 36.7 derecedir. Akseki`de kışın sıcaklık -14 dereceye kadar düşebilmektedir.

Yüzeyi çok sarp olduğu için hayvancılık ve tarla ziraatinden çok, ormanlardan elde dilen kerestelerle yapılan ticaret ön safhadadır. Romalılar devrinden kalma tarihi bir kasabadır. O devirden kaldığı sanılan burç harabeleri ile bu tarihi özelliğini muhafaza etmektedir.

Giden Gelmez Dağları, dağ keçisi koruma ve av sahası avcıların ücretli olarak devamlı avlanacağı yer olup, Sinan hoca ve Gümüşdamla köylerinde kurulan alabalık üretme tesisleri avcıların ve turistlerin uğrak yerleri arasındadır. Göktepe Yaylası, Çimi Yaylası, Irmak Vadisi son dönemde keşfedilen 340 metre derinliğindeki Bucakalan Mağarası, ilçe merkezindeki Ulu Camii ve Medresesi Akseki’nin görülmeye değer diğer eserlerdir.

AKSEKİ’ NİN ADI

Zaman zaman, yöre adı olarak Marulye, Marala ve Akseki kelimeleri kullanılagelmiştir.
Bütün bu kelimelerin nereden geldiği bilinmemektedir. Böyle olmakla beraber, aşağıda sıraladığımız söylenti ve yakıştırmalar, hep bu kelimelerin çıkış yerini açıklamaya çalışır.

1. Roma hakimiyetinin Akseki’yi de içine aldığını düşünürsek; Romalılar’da bir ünvan ismi olan (MARO) kelimesiyle (Marulye, Marala, veya Marla) sözcükleri arasında ilgi kurmak mümkündür.
2. Osmanlı imparatorluğu sırasında, Marulye, küçük bir köy olup, etrafında kurulan pazara AKSEKİ PAZARI denildiğinden, burasıda aynı adla anılmıştır.
3. Fatih Sultan Mehmet zamanında, Fatih’te Akseki Kemallettin adında bir alim oturur.
   Padişah bu alimin taifesini o zaman nüfusu az olan Marlaya gönderir. İşte bu alimin ismine izafeten bu yöreye, AKSEKİ denir.(İstanbul’ da bu fikri kuvvetlendirici bazı belirtileri görmek mümkündür. Zira Fatih Semti’nde Akseki Caddesi, Akseki Cami sokağı ve Akseki mescidi vardır. Ayrıca olay; Fatih zamanında Anadolu’yu Türkleştirme ve Müslümanlaştırma siyasetine de uygun düşmektedir).
4. Eski bir söylentiye göre; bölgede çok ağa ve bey ile bunlara ait büyük at sürüleri varmış. Zaman zaman bu sürüler birbirine karışınca atları ayırmak bir mesele olurmuş. Yanlız, Akseki yöresindeki ağaların atlarının dört ayağı da sekili olduğundan bu bölgeye ait atlar hemen ayrılırmış. Bu beylerin ve atların ünü o kadar yayılmış ki bu atlar nerede görülürse görülsün Aksekili at olarak isimlendirilmiş, bundan dolayı bu bölgeye AKSEKİ denilmiştir.
5. Son anlatacağımız yakıştırma, Akseki kelimesini dil-bilim yönünden inceleyerek coğrafi yapı ile bağlantı kurar. Akseki sözcüğü birleşik bir kelime olup, takısız tamlamadır. Ak+seki kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. Seki sözcüğü coğrafi bir terimdir. Merdiven basamakları gibi kademeli bir araziyi ifade eder. Yörenin doğal görünümü de beyaz kalkerli olduğundan bu beldeye AKSEKİ denilmiştir.

Tarih

1286 yılında, Akdeniz’in Batı Toroslar mevkiinde kurulan bu bölgenin çok geniş bir tarihi bulunmaktadır. Oldukça eski dönemlere uzanan bu şehrin tarihi Romalılara kadar dayanır. Bu bölgenin eski adının Marla olduğunu söylenir. Marla Türkçe bir sözlükcük olup anlamı ‘Yüksek Ulemalar Diyarı’ dır. Türklerin eski dönemlerde Kavimler Göçü ile ilk olarak yerleşim yerlerinin bu bölge olduğu bilinmektedir. Akseki’nin tarihinde Şamanistik akımlar bulunuyor. Bunun dışında Marla’nın Yüksek Ulemalar Diyarı anlamını taşıdığının da altını belirtebiliriz. Daha sonra bu isim, Türkçe idareciler tarafından günümüzdeki halini almıştır. Son olarak 1901 yılında Antalya Konya Eyaletinin sancağı olarak kayıtlara geçmiştir. Günümüzde tarihi ve turistlik konumu açısından oldukça popüler olan bir bölgedir.

Coğrafya

Manavgat Irmağı’nın oluşturduğu büyük bir vadi ile Toroslar’ ın genel yapısına uygun engebeli ve dağlık görünüm arz etmektedir. Doğusunda Gündoğmuş ve Bozkır, batısında Manavgat ve İbradı , kuzeyinde Beyşehir ve Seydişehir, güneyinde Manavgat ve Gündoğmuş ilçeleri yer alır. Arazinin büyük çoğunluğu sedir, çam ve köknar ağaçları ile kaplı olup, yer yer Akdeniz tipik bitki örtüsü olan maki türü bodur ağaçlara rastlanmaktadır. İlçenin rakımı 1050 metredir. Yüzölçümü 2.083 km² olup, genel arazi dağılımı ise şu şekildedir:

• Tarım Alanı: 114.060 dekar
• Çayır-Mera Alanı: 176.500 dekar
• Ormanlık ve Fundalık Alan: 1.309.020 dekar
• Su Yüzeyi: 5.000 dekar
• Tarım Dışı Alan: 478.420 dekar
• TOPLAM YÜZEY: 2.083.000 dekar

İlçe Akdeniz İklimi ve karasal iklimin etkisindedir. Yaz aylarında ısı +28 / 34°C , ilkbaharda +14 / 19°C , kışın -18 / 19°C arasında değişir. Ortalama yıllık yağış miktarı 1068,2 mm’dir. Ancak bu miktardan yaz aylarına düşen pay oldukça azdır. Yağışta görülen bu düzensizlik ve ekilebilir alanların azlığı nedeniyle tarımsal faaliyetlere az rastlanmaktadır.

Ekonomi

Yöre halkının başlıca geçim kaynakları ormancılık, ticaret ve hayvancılık olup, bağcılık ve badem yetiştiriciliği de fazladır. Oldukça taşlı olan bölgede sulanabilen arazilerde meyvecilik ve sebzecilik de yapılmaktadır. Akseki’nin dağlık yapısı tarım için elverişli değildir. Bununla beraber üzüm ve incir önemli geçim kaynaklarıdır. Bunların dışında ilçedeki başlıca ekonomik etkinlik ticaret ve küçükbaş hayvancılıktır. Akseki yöresinde bal, tereyağı, peynir, nergis soğanı, defne, kereste, av derisi ve canlı hayvan ticarette önemli bir yer tutar ve bunlardan bazıları ihraç edilir. Ayrıca Akseki’de el sanatları da çok gelişmiştir. Özellikle dokumacılık yaygındır.

Akseki yöresinde kurulu bir sanayi kuruluşu yoktur. Eskiden önemli bir uğraş olan deri tabakçılığı, dokumacılık ve demircilik kaybolmuştur.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında dışarıya göçü önlemek amacıyla dokumacılık kooperatifi kurulmuş ama zamanla başarısız olmuş ve göç önlenememiştir. Çoğu köylerde köy kalkınma kooperatifi ve buna benzer kooperatifler kurulmuştur. Fakat bu çalışmalar da zaman içerisinde başarısız olmuş ve göç buralarda da önlenememiştir. Türkiye genelinde yaşayan 400 binin üzerindeki Aksekili nüfus bu göçlerin boyutunu göstermektedir. Geriş köyünde ve Cevizli kasabasında orman ürünleri işleyen birer tesis kurulmuş olup, bunlardan sadece Geriş köyündeki tesis işletilmektedir.

on yıllarda ana vatanı Akseki olan kardelen soğanı çalışmaları bölgeye kazanç sağlamakla birlikte, bilinçsiz söküm kardelen neslini tehdit etmektedir. Sökülen kardelen soğanları ilaç sanayisinde kullanılmak üzere yurt dışına ihraç edilmektedir. Yine son yıllarda kurulmuş olan kültür mantarı tesisi üretim maliyeti yüksek olduğundan revize edilmekte ve kompost tesisi ilavesi yapılmaktadır. Kültür mantarının yanı sıra, özellikle bahar aylarında doğada kendiliğinden yetişen kuzugöbeği mantarı ticareti yörenin en önemli kazanç kaynaklarından biridir. Ayrıca incir ambalajlarında kullanılan defneyaprakları ticari değerlendirme alanına girmiştir. Kekik ve kekik yağı ticareti eskiden beri yapılsa da, daha yeni kazanç kapısı olmaya başlamıştır.

Ekonomik uğraşlardan birisi de tarımdır. Coğrafi sahanın engebeli ve tarıma az elverişli olması bu kaynağı içe dönük yapmıştır. Toprağın azlığı hububatın dışarıdan alınmasını zorunlu kılmaktadır. Diğer kazanç getiren tarım ürünleri ise üzüm ve incirdir. Özellikle Aşağıaşıklar köyünün inciri, Fersin kasabasının ve Murtiçi’nin üzümü çevrede oldukça isim yapmıştır. Son yıllarda güney köylerinde bağlar revize edilmiş ve üzüm önemli bir kazanç kaynağı olmuştur.

Bölgede hayvancılık açısından uğraşlar değişik görünümler gösterir. Coğrafi yapı nedeniyle büyükbaş hayvancılığın gelişmesi zordur. Davarcılık yapılabilmektedir. Köylerin çoğunda peynir ve hayvan gübresi ticareti yapılmaktadır. Tulum peyniri oldukça ünlüdür.

1970’lerde başlayan tavukçuluk ilçenin merkeze uzak oluşu nedeniyle o zamanın teknolojisiyle başarılı olmamış ve yeni teknoloji ile de tavukçuluk girişimi yapan olmadığından tavukçuluk gelişememiştir.

Bölgenin en önemli gelir kaynaklarından birisi de arıcılıktır. Son zamanlarda arıcılık iyi bir gelişme göstermektedir. Özellikle Süleymaniye kasabası ve Çimi köyü yaylasında üretilen bala talep oldukça fazladır.

Kuzeyde Süleymaniye kasabasından başlayıp Susuzşahap köyüne doğru uzanan Gidengelmez Dağları’nda dağ keçisi avcılığı av turizmine hizmet vermektedir.

Aksekililerin çok azı tarım ile uğraşmaktadır; tarım kadınların işi olarak görülmektedir. Son yıllarda kekik tarımı ve kapari yetiştiriciliği alanlarında bazı çalışmalar başlatılmıştır. Tarımın geliri bölgede çok azdır ve geçim için yetersizdir. Akseki’de el sanatları oldukça gelişmiştir. Kunduracılık, bakırcılık, seramikçilik ve ağaç oymacılığı bu uğraşların başında gelir. Türkiye’nin her yerinde Konya kaşığı olarak satılan tahta kaşıklar bademli kasabasında üretilmektedir. Bademli kasabasında hemen her evin altında kaşık yapım tezgâhı vardır. Fakat her şeye rağmen Akseki’de göç olayları durdurulamamaktadır. Bütün bunların yanı sıra yabancı ülkelerde çalışan işçi sayısı oldukça fazladır. Yurt dışındaki ikinci kuşak Aksekililerin büyük bir bölümü bulundukları ülkelerde kendiişlerini kurmuşlardır.

Akseki’den ayrılmayanlar için hayvancılık, arıcılık, ağaç, kardelen, salep, kekik ve andız yağı, peynir ve tereyağı ticaretleri başlıca geçim kaynaklarındandır.

Kültür

Küçük aile yapısının görüldüğü İlçede ve köylerde akrabalık bağları kuvvetlidir. Halkın okuma – yazma oranı yüksek olup, okumaya, kültüre önem verilmekte, liseyi bitiren geçler kazandıkları taktirde üniversiteye devam etmekte, kazanamayanlar ise büyük şehirlerdeki akrabalarının yanlarına giderek ticaretle uğraşmaktadırlar. Merkezde ve köylerde kalanların çoğunluğu yaşlı nüfus olup, çiftçilikle uğraşmaktadır. Bunun yanında halkın dayanışma duygusu birleştirici rol oynamakta, her köyde mevcut bulunan yardımlaşma dernekleri, köylüler arasında dayanışmayı arttırmaktadır. Derneklerin finansmanı ise İlçe dışında yaşayan işadamları tarafından sağlanmaktadır.